HỒN THƠ ĐIỆU NHẠC TRONG 150 BÀI HÁT
THEO LÀN ĐIỆU DÂN CA PHỔ THƠ
CỦA 2 NHÀ THƠ NGUYỄN DUY YÊN
VÀ ĐOÀN KIM VÂN
Trước đây, vợ chồng nhà thơ Nguyễn Duy Yên - Đoàn Kim Vân từng
được trao tặng kỷ lục Guiness Việt Nam về 5000 câu thơ lục bát "Dấu ấn một
thời" với 400 trang in ở tuổi xưa nay hiếm. Không chỉ có vậy, năm 2015, Tổ
chức kỷ lục Việt Nam đã xác lập kỷ lục cho nhà thơ Nguyễn Duy Yên và nhà thơ
Đoàn Kim Vân là "Cặp vợ chồng nhà thơ cao tuổi có thơ được phổ nhạc nhiều
nhất" với hơn 100 bài thơ được khá nhiều nhạc sĩ nổi tiếng của cả nước phổ
nhạc. Lần này, một tin vui lại đến khi 150 bài thơ của hai nhà thơ này vừa được
nhạc sĩ Dân Huyền và nhạc sĩ Mai Văn Lạng soạn nhạc theo các làn điệu dân ca
truyền thống ở khắp mọi miền đất nước.
Nhìn lại quá trình tồn tại và phát triển của thi ca, từ xưa đến
nay, có khá nhiều nhà thơ từng được coi là những nghệ sĩ "hát thơ" của
nền nghệ thuật dân gian truyền thống. Bởi thế hai từ "Thơ ca" hoặc
"Thi ca" đã nói lên sự gắn bó mật thiết giữa thơ với ca hát, giữa thơ
với nhạc. Đặc biệt, ở các loại hình, các khúc thức của thơ Việt Nam truyền thống,
từ 4 chữ, 5 chữ, 7 chữ đến lục bát hoặc song thất lục bát... thì nhạc điệu, thi
điệu của thơ rất được chú ý khi gieo vần, gieo chữ. Chính vì thế, trên trăm bài
thơ viết theo thể thơ truyền thống của hai nhà thơ Nguyễn Duy Yên - Đoàn Kim
Vân rất có duyên với các nhạc sĩ khi chất thơ, chất nhạc đã quyện vào nhau
trong một chủ thể của trữ tình lãng mạn.
Tôi khá ngạc nhiên khi thấy bài thơ "Tâm sự cô lái
đò" được nhạc sĩ Dân Huyền soạn theo diệu dân ca "Hô bài Chòi Khu
5". Nhà thơ Nguyễn Duy Yên viết bài thơ này năm 1952 khi ông mới 21 tuổi với
những câu thơ trong sáng và tha thiết mà không phải người thơ trẻ nào ở độ tuổi
ấy cũng có thể viết được:
Đò em đưa khách qua sông
Thuyền vừa ghé bến mà lòng thấy xa
Ngày ngày bao chuyến đò qua
Người đi để nhớ chắc là tơ duyên.
Thầm mong trước lạ sau quen
Đến gieo nỗi nhớ riêng em đợi chờ
Đượm buồn đôi mắt ngây thơ
Bên này, bên ấy đôi bờ cách sông.
Thuyền em mát mái xuôi dòng
Hỏi người chung bến chung lòng được
chăng
Ngày trôi cùng với tháng năm
Dâu xanh còn kén con tằm nhả tơ.
Cô lái đò bến sông xưa
Cô đơn lẻ bóng giấc mơ chưa thành
Phương trời xa một mối tình
Coi như giấc mộng vô hình thoảng qua.
Bài thơ nói trên cho thấy tâm hồn thi sĩ của Nguyễn Duy Yên
đã chín từ rất sớm và chính cảm xúc về tình yêu, về quê hương đã đánh thức trái
tim nhà thơ ngay từ lúc ông còn khá trẻ.
Trong một xúc động khác, cũng lấy bối cảnh sông nước quê
hương làm thi hứng, nhà thơ Đoàn Kim Vân trong bài thơ "Phải duyên"
đã gợi lại những kỷ niệm của tình yêu buổi ban đầu khi họ đến với nhau. Bài thơ
này được nhạc sĩ Dân Huyền soạn nhạc theo điệu hát "Sa mạc và trống
quân" ngọt ngào và dễ lay động:
Phải duyên nên mới gặp nhau
Qua sông bắc nối nhịp cầu yêu thương
Sánh đôi dạo bước trên đường
Mảng vui quên cả mưa sương ướt đầu.
Ngập ngừng anh nói đôi câu
Tỏ tình trong sáng trước sau hẹn lòng
Mai đây nên nghĩa vợ chồng
Ông trời chắp nối tơ hồng se duyên
Hoa cài trên mái tóc em
Hồn nhiên vui sống êm đềm ngày xanh
Mai đây hai đứa chúng mình
Bên nhau như bóng với hình trời quê
Đường xưa lối cũ đi về
Con sông chảy dọc con đê ngoài làng.
Có thể nhận thấy 150 bài thơ của hai nhà thơ Nguyễn Duy Yên -
Đoàn Kim Vân được hai nhạc sĩ Dân Huyền và
Mai Văn Lạng soạn theo các làn điệu dân ca, hầu hết đều là các bài thơ trữ tình
viết theo thể lục bát hướng đến tình yêu đôi lứa, tình thương con người, cùng
tình yêu quê hương, nguồn cội với những nỗi niềm da diết và chân thực. Trong
bài thơ "Bụi thời gian", tác giả Nguyễn Duy Yên đã ngược dòng ký ức để
ghi lại những kỷ niệm tình thơ theo tháng năm chiến chinh đã trôi vào dĩ vãng
như một nỗi buồn của mối tình không thành:
Gió thoang thoảng mưa rưng rưng
Nắng hưng hửng nắng, chiều lưng lửng
chiều
Sóng lòng dâng nhớ người yêu
Một thời xa với bao điều ước mơ
Tan trong ký ức mơ hồ
Vơi đầy kỷ niệm để ngơ ngẩn tình
Vết thương lòng, bụi trường chinh
Một thời binh biến chiến tranh điêu
tàn
Trở về quê với xóm làng
Gặp em mà cứ ngỡ ngàng dáng quen
Nhớ về giây phút êm đềm
Ngày xa xưa ấy lãng quên nhau rồi
Còn đâu lời đã hẹn
lời
Duyên xe chỉ thắm của đôi chúng mình
Thời gian lặng lẽ trôi nhanh
Lỡ làng cam chịu thôi đành thế
thôi
Lênh đênh nước chảy bèo trôi
Con tim còn đọng bóng người tình xưa.
Còn với nhà thơ Đoàn Kim Vân, hình bóng quê hương luôn trở đi
trở lại trong những câu thơ thao thức một nỗi niềm nhớ thương thủy chung, thiết
tha lắng đọng như trong bài thơ "Hồn quê gợi nhớ":
Nhớ gì như nhớ người yêu
Xa quê lòng những sớm chiều nhớ quê
Nhớ dòng sông, nhớ con đê
Mùa thơm lúa mới, nắng
hè chói chang
Nhớ sao những buổi chiều vàng
Thoảng cơn gió thổi nồm nam mát lòng
Nhớ ao sen, nhớ ruộng đồng
Đường quanh lối xóm tựa trong bàn cờ
Nhớ về một thuở ấu thơ
Lời ru của mẹ à ơ đêm dài
Nhớ từ hạt lúa, củ khoai
Riêu cua gợi cảm, nhớ hoài cà tương
Quê hương ơi nặng
tình thương
Gieo vào nỗi nhớ vấn vương tâm hồn
Tiếng quê hương, tiếng mẹ hiền
Cho ta sức sống lớn
lên thành người.
Với 150 bài thơ trữ tình, hai nhạc sĩ Dân Huyền và Mai Văn Lạng
với tài năng âm nhạc của mình đã soạn thơ theo các làn điệu chèo, hát cách, hát
vỉa, hát vè, hát hồi tiếu hát xẩm, hát kể vè, hát lý giao duyên, hát hầu văn Huế,
hát dân ca bài Chòi khu 5, dân ca Bình Trị Thiên, hát văn, hát sa mạc và trống
quân, hát ví Nghệ Tĩnh, hát sử bằng, sa lệch chênh, hát quan họ, hát cò lả, hát
ca trù, hát Mưỡu, hát nói, xẩm chợ, xẩm tàu điện, xẩm thập ân, hát tuồng, lảy
Kiều... rất phong phú, đặc sắc và đa thanh, đa điệu.
Ta có thể dễ nhận ra tiếng lòng tri âm, tri kỷ trong nhiều
bài thơ của hai vợ chồng nhà thơ Nguyễn Duy Yên - Đoàn Kim Vân. Đáng chú ý,
cùng một tứ thơ viết kính tặng hương hồn cha mẹ nơi quê hương yêu dấu, mỗi người
một nỗi niềm, một tâm sự một trăn trở nhưng đều chung một tiếng lòng, một sự đồng
cảm tri âm. Bài thơ "Chỉ còn nỗi nhớ" của tác giả Nguyễn Duy Yên được
nhạc sĩ Mai Văn Lạng soạn theo điệu hát xẩm ngâm sa mạc, xẩm thập ân:
Canh khuya một mảnh trăng thề
Vườn cây im ngủ, bốn bề lặng
thinh
Bâng khuâng mình lại với mình
Hiện về ký ức bóng
hình thuở xưa
Vẳng nghe tiếng trúc, tiếng tơ
Hình như có tiếng tuổi thơ gọi về
Nhớ cha, nhớ mẹ, nhớ quê
Ngày nao ngóng đợi con về mẹ ơi
Giờ đây cách biệt đôi nơi
Dư âm còn lại những lời dối dăng
Lấy gì so sánh cho bằng
Công lao trời biển con hằng ơn sâu
Người đi trước, kẻ về sau
Vòng đời bãi bể nương dâu lạ gì?
Cốt sao có nghĩa, có nghì
Làm người đạo nghĩa khắc ghi vào lòng
Niềm khát vọng, nỗi nhớ mong
Tiếng thơm truyền tiếp nối dòng nho
gia
Đông vui con cháu đầy nhà
Thành tâm sớm tối hương hoa dâng người.
Cùng một tứ thơ như bài thơ trên, nhà thơ Đoàn Kim Vân lại khắc
họa quê hương và tình yêu cha mẹ ở một góc nhìn hồi tưởng đầy cảm xúc hoài niệm
trong bài "Trở về vườn cũ" với những câu thơ lục bát gợi mở được nhạc
sĩ Mai Văn Lạng soạn theo điệu hát xẩm:
Trở về lối cũ vườn xưa
Đường mòn, xóm vắng, giậu thưa xạc
xào
Tầng mây lơ lửng trên cao
Khóm tre kẽo kẹt rì rào gió ru
Ngược dòng về tuổi ấu thơ
Song thân ngày ấy bây giờ nơi đâu
Trải bao mưa nắng dãi dầu
Dừng chân vườn cũ mái đầu điểm sương
Quê nghèo mảnh đất thân thương
Mang dòng sữa mẹ lớn khôn thành người
Quạnh hiu mình thấy đơn côi
Vườn xưa gợi nhớ như khơi mạch buồn
Bóng hình cha mẹ trong con
Bên vườn rau ngót sớm hôm vun trồng
Đêm đông bên bếp lửa hồng
Chuyện vui mẹ kể nỗi lòng nuôi con
Giờ đây biết nói gì hơn
Chắp tay con thắp nén hương tạ lòng.
Từ hai tập thơ "Hạt nắng tình
Thơ" và "5000 câu thơ lục bát - Dấu ấn một thời" của vợ chồng
nhà thơ Nguyễn Duy Yên - Đoàn Kim Vân (đều là hội viên Hội Nhà văn Hà Nội) đã
có 150 bài thơ được hai nhạc sĩ Dân Huyền và Mai Văn Lạng soạn theo các làn điệu
dân ca truyền thống quen thuộc, dễ nhớ và dễ hát. Đây cũng là một tác phẩm Thơ
- Ca đúng nghĩa nghệ thuật đã được các nhà thơ và nhạc sĩ dày công sáng tác. Và
phải chăng, tác phẩm thi ca này cũng xứng đáng được đứng vào danh sách xác lập
kỷ lục Việt Nam về "Hai vợ chồng nhà thơ cao tuổi có thơ được soạn theo
các làn điệu dân ca nhiều nhất"?
Hà Nội tháng
6-2020
Nhà thơ Nguyễn
Việt Chiến
Ủy viên Hội đồng thơ Hội nhà văn Việt Nam
Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Hà Nội
